Pani Psycholoszka, czyli Ewa Zimmermann to youtube’owa ekspertka od trudnych i intrygujących tematów związanych z ludzką naturą. Tytuł magistry psychologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz wymiana doświadczeń ze swoimi obserwatorami w mediach społecznościowych owocują filmami pełnymi wiedzy akademickiej podanej w przystępny sposób.
Na pytanie, gdzie zgłosić nękanie dziecka w szkole – odpowiedź jest prosta – nauczycielom i rodzicom. Ale skąd oni mają wiedzieć, jak postąpić, by pomóc dziecku borykającemu się z problemem? Jak w ogóle rozpoznać bullying? Koniecznie sprawdźcie, co w tych sprawach radzi Ewa Zimmermann.
Pani Psycholoszka, archiwum prywatne
Rozmowa z Psycholoszką:
Czym jest bullying? Co to znaczy?
- Ewa Zimmermann (Psycholoszka): Bullying to forma przemocy rówieśniczej, polegająca na systematycznym i celowym krzywdzeniu drugiej osoby. Warto podkreślić, że nie jest to jednorazowy, impulsywny incydent, lecz powtarzające się zachowanie mające na celu zastraszenie, zdominowanie lub poniżenie wybranej ofiary. Sprawca bullyingu często wykorzystuje swoją przewagę fizyczną, społeczną lub psychologiczną nad pokrzywdzonym.
Jakie zachowania można określić mianem bullyingu? Czy np. plotkowanie o kimś może być bullyingiem?
- Bullying może przybierać rozmaite formy i tak naprawdę sprawców ogranicza tylko wyobraźnia. Agresja rówieśnicza to przemoc fizyczna i werbalna, ale również psychiczna, do której możemy zaliczyć m. in. celowe wykluczanie kogoś z grupy, rozprzestrzenianie plotek, manipulowanie relacjami społecznymi czy publiczne upokarzanie. Czy plotkowanie o kimś może być bullyingiem? Zdecydowanie tak, jeśli jest systematyczne i ma na celu poniżenie lub zaszkodzenie drugiej osobie. Takie zachowanie może poważnie wpływać na samopoczucie i reputację ofiary.
Które dzieci są najbardziej narażone na bullying?
- Dzieci najbardziej narażone na bullying to te, które w jakiś sposób odznaczają się na tle swoich rówieśników lub posiadają cechy, które mogą być postrzegane jako „słabości”. Osoby wyróżniające się wyglądem, zachowaniem, orientacją seksualną, pochodzeniem etnicznym czy statusem społecznym często stają się obiektem prześladowań z powodu odchyleń od społecznej normy. Nadwaga, niedowaga, noszenie okularów, aparat ortodontyczny, język, przekonania czy status materialny – każdy z tych aspektów może stać się pretekstem dla agresorów. Dzieci o niskim poczuciu własnej wartości, które borykają się z niską samooceną lub są nieśmiałe, również mogą być bardziej narażone na bullying.
Trudności w nawiązywaniu relacji rówieśniczych i inne problemy z socjalizacją mogą dodatkowo zwiększać ryzyko prześladowań. Paradoksalnie, osoby pewne siebie i odnoszące sukcesy w nauce, sporcie czy innych dziedzinach również mogą być narażone na zazdrość i prześladowanie ze strony rówieśników. Czasami wynika to z niechęci, jaką niektóre dzieci odczuwają wobec cudzych osiągnięć, co prowadzi do rywalizacji i tworzenia nierówności społecznych.
Jak rozpoznać, że nasze dziecko jest prześladowane w szkole? Czy są określone typy zachowań, które mogą nam dać do myślenia?
- Może być to trudne, ponieważ dzieci często niechętnie dzielą się takimi doświadczeniami ze swoimi opiekunami. Istnieje jednak kilka typowych sygnałów i zachowań, na które warto być wyczulonym: nagła zmiana nastroju, częste stany smutku, lęk, nadmierny niepokój, a nawet agresja. Kolejnym ważnym sygnałem może być zmiana w zachowaniu społecznym dziecka. Jeśli zauważysz, że dziecko unika kontaktu z rówieśnikami, nie chce spotykać się z przyjaciółmi, uczęszczać na lekcje, izoluje się lub unika określonych miejsc bądź osób, warto zastanowić się, czy nie jest to efektem prześladowań.
Niebagatelne są również problemy szkolne, takie jak spadek wyników w nauce czy trudności w koncentracji. Te objawy mogą wskazywać na to, że dziecko przeżywa stres związany z prześladowaniami i potrzebuje wsparcia. Ostatnim sygnałem mogą być fizyczne obrażenia lub ginące rzeczy. Jeśli zauważysz siniaki u dziecka lub po raz kolejny poskarży się ono na brak przyborów szkolnych, może to być wynik fizycznego prześladowania.
Spodobał ci się tamat edukacji oraz emocjonalnego wsparcia dziecka? Przeczytaj nasze artykuły:
Dlaczego dzieci zaczynają gnębić swoich szkolnych kolegów? Jaki mechanizm za tym stoi? Jakie są najczęstsze przyczyny bullyingu?
- Dzieci zaczynają gnębić swoich szkolnych kolegów z różnych powodów, a mechanizmy kryjące się za tym zachowaniem są bardzo często złożone. Jedną z motywacji może być chęć przynależności do grupy i bycia przez nią zaakceptowanym. Czasami dzieci dołączają do grona osób, które zaakceptują je jedynie pod warunkiem, że będą uczestniczyć w aktywnościach destrukcyjnych wobec innych. W ten sposób bullying staje się rodzajem „inwestycji” w relacje z rówieśnikami.
Do najczęstszych przyczyn bullyingu możemy zaliczyć również potrzebę dominacji i kontroli. Dzieci, które same doświadczają problemów emocjonalnych lub społecznych, mogą próbować podnosić swoją samoocenę poprzez poniżanie innych. Jest to sposób na ukrycie własnych lęków czy frustracji. Dodatkowo, brak umiejętności radzenia sobie z własnymi emocjami i konfliktami może prowadzić do używania agresji jako formy rozwiązywania problemów. Dzieci mogą kopiować zachowania, które obserwują w swoim otoczeniu, w tym w mediach społecznościowych, gdzie niektóre wzorce zachowań są promowane lub bagatelizowane – jak na przykład „wyjaśnianie konfidentów” na galach freakfightowych.
Bywa, że dziecko, które doświadcza frustracji, gniewu czy lęku w relacji z rodzicem czy innym dorosłym może odreagowywać te emocje. W jaki sposób? Poprzez agresywne lub destrukcyjne zachowania wobec swoich rówieśników w szkole.
Często jest tak, że rodzic nie jest świadomy, że jego dziecko gnębi w szkole kolegów. Jakie zachowania mogą o tym świadczyć?
- To prawda. Istnieje jednak kilka sygnałów, które mogą na to wskazywać i na które warto być wyczulonym. Jednym z nich jest przynoszenie do domu przedmiotów, których pochodzenia dziecko nie potrafi wyjaśnić – zarówno wartościowych, jak i tych pozornie niebudzących podejrzeń, jak zeszyt czy piórnik. Może to oznaczać, że zabiera je innym dzieciom.
Niechęć do mówienia o szkole jest kolejnym zachowaniem, któremu warto się przyjrzeć. Dziecko, które unika rozmów na temat szkoły lub jest bardzo tajemnicze w tej kwestii, może mieć coś do ukrycia.
Częste roszady w grupie przyjaciół, powtarzające się zmiany towarzystwa lub brak stałych relacji mogą również wskazywać na problematyczne zachowania społeczne.
Alarmujące może być także agresywne zachowanie dziecka w domu. Jeśli często wykazuje ono agresję wobec rodzeństwa, zwierząt domowych czy nawet rodziców, może to świadczyć o podobnych zachowaniach w szkole. Rozpoznanie tych sytuacji i podjęcie odpowiednich działań może pomóc w rozwiązaniu problemu na wczesnym etapie.
Jak powinniśmy zareagować, gdy okaże się, że nasze dziecko jest agresorem?
- Trzeba podejść do sytuacji z empatią i odpowiedzialnością. Przede wszystkim, należy rozpocząć od spokojnej i otwartej rozmowy z dzieckiem. Unikajmy oskarżeń czy gniewu, zamiast tego starajmy się zrozumieć, dlaczego dziecko zachowuje się w ten sposób. Zadawajmy pytania, słuchajmy uważnie i dajmy przestrzeń do wyrażenia swoich uczuć i myśli.
Kolejnym krokiem jest ustalenie konsekwencji za takie zachowanie. Ważne jest, aby dziecko zrozumiało, że jego działania są nieakceptowalne i będą miały swoje następstwa. Niezwykle istotna jest również współpraca ze szkołą. Jeśli odkryjemy, że nasze dziecko nęka rówieśników, warto skontaktować się z nauczycielami i szkolnym psychologiem, aby uzyskać pełniejszy obraz sytuacji i wspólnie opracować plan działania. Szkoła może zapewnić wsparcie oraz programy mające na celu poprawę zachowania naszej pociechy.
Myślę, że istotne jest także podkreślenie wagi zapewnienia dziecku wsparcia emocjonalnego. Agresja często wynika z poczucia zagrożenia, lęku lub niskiej samooceny. Okazywanie miłości i wsparcia może pomóc dziecku poczuć się bezpieczniej i pewniej, co może poskutkować obniżeniem się wrogiego nastawienia wobec innych.
Dobrym rozwiązaniem jest również rozwijanie empatii. Możemy to osiągnąć poprzez rozmowy o uczuciach, czytanie książek na temat emocji lub angażowanie dziecka w działalność wolontariacką.
Wspomniane aktywności mogą pomóc zrozumieć perspektywę innych osób i rozwijać umiejętność współodczuwania. Warto również pamiętać, że zmiana zachowania wymaga czasu i wysiłku, ale przy odpowiednim wsparciu i interwencji, możliwe jest rozwiązanie problemu. Jeśli jednak zaistniałego problemu nie udaje się rozwiązać samodzielnie, warto skorzystać z pomocy psychologa dziecięcego. Specjalista może pomóc zidentyfikować przyczyny agresji i opracować skuteczne strategie radzenia sobie z nią.
Współcześnie bullying jest trudniejszy do wykrycia, bo często występuje w przestrzeni internetowej, a nie na korytarzach szkolnych. Jak rodzic powinien kontrolować aktywność swojego dziecka w internecie, nie naruszając przy tym jego prywatności?
- To wyzwanie, ale istnieją skuteczne sposoby, by osiągnąć równowagę. Kluczem do sukcesu jest otwarta komunikacja i edukacja. Zamiast bezpośredniego przeglądania prywatnych wiadomości dziecka, warto skoncentrować się na budowaniu zaufania i wspieraniu otwartej rozmowy o doświadczeniach online.
Rodzice powinni starać się stworzyć środowisko, w którym dziecko czuje się bezpiecznie i swobodnie dzieli się swoimi doświadczeniami. Dzięki temu, w razie problemów, będzie wiedziało, że zawsze może zgłosić się do rodziców po pomoc i wsparcie.
Jaka jest rola nauczycieli w tym problemie?
Rola nauczycieli w przeciwdziałaniu bullyingowi jest nieoceniona. Poprzez edukację, monitorowanie zachowań uczniów, wczesne wykrywanie problemów, interwencję oraz współpracę z rodzicami i specjalistami, nauczyciele mogą znacząco wpłynąć na redukcję tego zjawiska, tworząc bezpieczne i wspierające środowisko dla wszystkich uczniów. Mają możliwość edukowania uczniów na temat bullyingu – jego form, skutków oraz sposobów radzenia sobie z nim. Mogą organizować lekcje, warsztaty czy dyskusje na ten temat, podnosząc świadomość i ucząc empatii oraz szacunku dla innych.
Do czego może doprowadzić długotrwały bullying w szkole?
- Jak każda forma przemocy może zostawić trwałe blizny zarówno na ciele, jak i psychice ofiary. Przede wszystkim, ofiary bullyingu często doświadczają silnego, chronicznego stresu, który może przerodzić się w problemy zdrowotne, takie jak bóle głowy, problemy żołądkowe czy trudności ze snem.
Stres ten może prowadzić do poważniejszych zaburzeń, takich jak depresja czy lęki. W sferze emocjonalnej, dzieci i młodzież, które są regularnie gnębione, mogą rozwijać niską samoocenę i niskie poczucie własnej wartości. W skutek prześladowań mogą utwierdzić się w błędnym przekonaniu, że są gorsze od innych, co może wpłynąć na ich relacje społeczne i zdolność do nawiązywania zdrowych związków w przyszłości.
Bullying może również negatywnie wpłynąć na wyniki w nauce. Strach przed pójściem do szkoły może prowadzić do trudności z koncentracją czy spadku motywacji. Bywa, że nękane dzieci kierowane chęcią uniknięcia swojego oprawcy, zaczynają opuszczać lekcje, co ma negatywny wpływ nie tylko na ich bezpieczeństwo i edukację, ale w konsekwencji przyszłe możliwości zawodowe.
Warto podkreślić, że z perspektywy agresora, angażowanie się w bullying może również prowadzić do poważnych i długotrwałych konsekwencji. Dzieci, które regularnie prześladują innych, mogą wykształcić niezdrowe wzorce zachowań prowadzących do agresji. W rezultacie mogą napotykać trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem zdrowych relacji, a także stawać przed problemami prawno-karnymi.
Czy polskie szkoły radzą sobie ze zjawiskiem bullyingu?
- Myślę, że w tym przypadku posłużę się ulubionym powiedzonkiem psychologów – „to zależy”. Na to pytanie nie da się jednoznacznie odpowiedzieć, ponieważ dużo zależy od konkretnej placówki i zaangażowania jej personelu.
W niektórych szkołach podejmowane są skuteczne działania – warsztaty tematyczne czy rozmaite programy profilaktyczne dla uczniów. W takich miejscach nauczyciele, psycholodzy i pedagodzy są dobrze przygotowani do identyfikowania przypadków przemocy rówieśniczej i podejmowania odpowiednich interwencji.
Smutną prawdą jest jednak fakt, że nie wszystkie placówki w Polsce radzą sobie równie dobrze z bullyingiem wśród uczniów. W wielu przypadkach brakuje odpowiednich zasobów, szkoleń i wsparcia, co sprawia, że personel szkolny nie zawsze jest w stanie skutecznie interweniować będąc świadkiem niepokojącego zachowania. Często bywa tak, że nauczyciele i wychowawcy nie mają wystarczającej wiedzy lub narzędzi, aby skutecznie reagować na przypadki nękania.
Dlatego warto poszukać informacji na własną rękę i wyposażyć też uczniów w odpowiednie narzędzia. Świetnie w tym celu sprawdzą się zarówno „klasyczne” nośniki informacji jak książki, np. „Kiedy szkoła jest problemem – wsparcie dla rodziców i dzieci” K. Mitschke czy „Nowa szkoła – zmianę edukacji warto zacząć” A. Szulc, ale również media społecznościowe. Sam YouTube pęka w szwach od rozmaitych porad osób na co dzień zajmujących się kwestią nękania w szkole.
Więcej rozmów znajdziesz w dziale Wywiady.
Komentarze (1)
Komentarze
Dziękujemy Pani Psycholoszka, widzowie :)