10 pisarzy ukraińskich, których warto poznać

Do napisania tego tekstu zaprosiliśmy Olenę Kovalenko, Ukrainkę mieszkającą w Warszawie, doktora filologii ukraińskiej i historii. Olena przedstawi nam także twórców z dziedziny muzyki oraz filmu, których warto poznać. Poniżej jej wybór.

• Serhij Żadan

Poeta, prozaik, piosenkarz, eseista i tłumacz z Charkowa, mistrz ukraińskiego Easternu, codziennie relacjonujący wydarzenia z ostrzeliwanej wschodniej stolicy. Bohaterowie tekstów Żadana są pochłonięte wichurą mistycznych i fantazyjnych przeżyć oraz dziwnych sytuacji życiowych. Polski czytelnik może zanurzyć się w podróż ulicami oraz w życie Charkowa razem z bohaterami lirycznej i intymnej „Mezopotamii”. Może on również ruszyć w fantasmagoryczną podróż po terytoriach objętych wojną razem z Paszą – głównym bohaterem powieści „Internat”, szukającym odpowiedzi na pytanie, czy można zachować obojętność w czasie konfliktu. A ci z Was, którzy nauczycie się języka ukraińskiego, będziecie mogli wsłuchać i wczuć się w industrialno-liryczne rytmy poezji Żadana, który często wrzuca je na swojego Facebooka.

Serhij Żadan, autor foto: Mateusz Skwarczek / Agencja Wyborcza.pl

• Oksana Zabużko 

Pisarka, poetka i eseistka urodzona w Łucku i mieszkająca w Kijowie. W swoich tekstach Zabużko bada ukraińska kulturę i odsłania jej europejski kontekst. 24 lutego tego roku, w pierwszym dniu rosyjsko-ukraińskiej wojny, Zabużko prezentowała w Warszawie swoją najnowszą książkę „Planeta Piołun”. W tomie tym zebrano najważniejsze eseje autorki, portretujące osoby i wydarzenia w epoce kryzysu humanizmu, w której tylko znaczące ludzkie życia nadają sens katastroficznemu biegowi historii. Ukraińskim bestsellerem została powieść „Muzeum porzuconych sekretów” – rodzinna saga trzech pokoleń, obejmująca czas od lat 40. XX wieku do roku 2004, historia wypełniona zdradą, śmiercią i miłością, starciem przeszłości z przyszłością i walką człowieka o prawo wolnego wyboru.

Oksana Zabużko, autor foto: Kuba Atys / Agencja Wyborcza.pl

• Jurij Andruchowycz

Poeta, prozaik, eseista i tłumacz z Iwano-Frankiwska, zwany często patriarchą literatury ukraińskiej. Tytuł ten wynika z największej rozpoznawalności i liczby przetłumaczonych na różne języki utworów. Zapoznanie się z twórczością Andruchowycza można zacząć od „Moscoviady” – fantasmagorycznej podróży młodego poety po podziemiach Moskwy. Poezją, quazi-kryminałem i ironią nasycona jest powieść „Dwanascie kręgów”. Na silnych duchem i chętnych poznania natury ludzkiej czeka „Kochankowie justycji” – aż prosząca się o realizację filmową historia zbrodni realnych i wymyślonych. W języku polskim ukazały się również eseje Jurija Andruchowycza - zbiór „Diabeł tkwi w serze”, oraz wspólna z Andrzejem Stasiukiem próba zrozumienia i omówienia regionu – dialog tekstów „Moja Europa: Dwa eseje o Europie zwanej Środkową”.

Jurij Andruchowycz, autor foto: Agata Grzybowska / Agencja Wyborcza.pl

• Kateryna Babkina

Pisarka, dziennikarka i scenarzystka z Iwano-Frankiwska. Pierwszą książką autorki wydaną w Polsce jest zbiór opowiadań „Szczęśliwi nadzy ludzie”. Przedstawia ona historie pokolenia Ukraińców, których życie zahaczyło o rozpad ZSRR i ruinę lat dziewięćdziesiątych, pokolenia, które na własną rękę szukało szansy na przetrwanie i stanie się. Bohaterowie Babkinej mieszkają w Kijowie, Hanoi i Nowym Jorku, w świecie ogarniętym wojna i miłością, ale przede wszystkim – w świecie wypełnionym szczęściem. Trzecia wydana w Polsce książka – „Nikt tak nie tańczył, jak mój dziadek” – otrzymała tegoroczną Literacką Nagrodę Europy Środkowej Angelus. Seria opowiadań ułożona w spójną historię pięciu rodzin zabierze nas w podróż do Charkowa lat dwudziestych XX wieku i stamtąd, przez Hołodomor (Wielki Głód), wojnę, emigrację do 2014 roku na Donbasie. Babkina wpatruje się w ciągłość i więź pokoleń, miłość, samotność i drogę do szczęścia wbrew wszystkiemu.

Kateryna Babkina, autor foto: Jakub Orzechowski / Agencja Wyborcza.pl

• Artem Czech

Pisarz, publicysta i dziennikarz pochodzący z Czerkas w centralnej Ukrainie. Powołany do wojska w 2015 roku, Artem spędził 10 miesięcy na linii frontu. Z wojny przywiózł serię esejów – wpisów pamiętnikowych – utrwalających obraz wojska ukraińskiego bez nadmiaru patosu, ale i bez zbędnego naturalizmu. Ze zdrową samoironią i szczerością Czech portretuje współczesnego ukraińskiego żołnierza – bohatera naszego czasu. „Punkt zerowy” – tak się nazywa powieść i stan psychologiczny, w którym człowiek uwalnia się od wszystkich myśli, uczuć, marzeń, wspomnień i planów, koncentrując się tylko na obecności „tu i teraz”. Te notatki z wojny zostały wyróżnione w ramach XI edycji Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego.

Artem Czech, autor foto: Philip Dotsenko

• Petro Jacenko

Pisarz, dziennikarz, wykładowca ze Lwowa. Przekładu na język polski na razie doczekała się jedna powieść autora – „Magnetyzm”. To magiczna historia o wzajemnym zrastaniu się miasta i człowieka, które oddziaływują na siebie jak magnesy. Główna bohaterka Hajka ma talent do sczytywania ludzkich historii zapisanych w metalu, słyszy język budynków i zna ich imiona. Ostatnim pociągiem Haika ucieka z okupowanego Doniecka do dużego i cudzego Kijowa, w którym jednak zachowuje magnetyczną wieź z rodzimym miastem. Skrupulatna topologia ukraińskiego wschodu, głębokie metafory, magiczność tekstu Jacenki nawiązują zarówno do „Internatu” Żadana jak i do „Labiryntu Fauna”.

Petro Jacenko, autor foto: Matteo Donk / Wrocławski Dom Literatury

• Andrij Lubka

Poeta, pisarz i eseista z Użhoroda na Zakarpaciu. Zakarpacie – najmniejszy i najbardziej wielokulturowy region Ukrainy, w którym schodzą się granice 4 państw, i każda z tych granic ma własną specyfikę i biznes przy niej robiony. W takim klimacie działają bohaterowie powieści „Karbid”, którzy upalnym latem w fikcyjnym przygranicznym miasteczku Wedmediw postanawiają zbudować Fontannę Jedności z Europą. Po co im fontanna, jak się zachowa skorumpowany prezydent miasteczka, ile kosztuje nerka, jak się tworzy startup przy granicy – odpowiedź na wszystkie te pytania znajdzie czytelnik przygodowego „Karbida”. Osoby nastawione na przeżycia liryczne i egzystencjalne mogą razem z Lubką wejść do „Pokoju do smutku” i zanurzyć się w historie miłości, zazdrości, boleści, żalu, poszukując samotności jako najlepszego schronienia przed codziennością.

Andrij Lubka podczas spotkania poświęconego książce „Twoje spojrzenie, Cio-Cio-San” wydanej w serii Wschodni Express na festiwalu Wschód Kultury – Inne Brzmienia w Lublinie 2021.
Autor foto: Robert Grablewski

• Sofija Andruchowycz

Pisarka, tłumaczka i publicystka. W zbiorze opowieści „Kobiety ich mężczyzn” autorka mistrzowsko przedstawia galerie nieprzeciętnych obrazów kobiecych, poznawszy które czytelnik zechce odwrócić perspektywę i zostać „mężczyzną ich kobiet”. Fanom powieści psychologicznej warto polecić, by przyjrzeli się tekstowi „Siomga”, który miksuje ironiczną i intymną autobiografię z elementami powieści detektywistycznej i trillera. W 2016 Sofija Andruchowycz otrzymała nagrodę Visegrad Eastern Partnership Literary Award za powieść „Felisk Austria”. W centrum jej fabuły są nierozerwalnie splecione ze sobą losy dwóch kobiet, których bycie obok siebie jest również tragiczne jak i separacja. Tłem do wydarzeń został Stanisławów na przełomie XIX i XX wieków, pełny miłości, karnawału i tajemnic.

Sofija Andruchowycz, autor foto: ©Oleksandr Czekmeniov / Wydawnictwo Czarne

• Mykoła Riabczuk

Krytyk literacki, eseista i publicysta, poeta. W Polsce ukazały się dwie książki Riabczuka: „Od Małorosji do Ukrainy” i „Dwie Ukrainy”. W pracach tych zbadane zostają problemy stanowienia społeczeństwa obywatelskiego w postkomunistycznej Ukrainie. Autor patrzy na procesy polityczne przez pryzmat kulturowo-antropologiczny, próbując zrozumieć i wyjaśnić czytelnikowi, ale przede wszystkim samemu sobie, przyczyny i skutki słynnej ukraińskiej ambiwalencji. Książki Riabczuka przybliżają nam historie relacji państwowych tendencji autorytarnych i młodego krzepnącego społeczeństwa obywatelskiego.

Mykola Riabczuk, autor foto: David Ausserhofer / ZEIT-Stiftung

• Tania Malarczuk

Pisarka, eseistka i dziennikarka urodzona w Iwano-Frankiwsku, a mieszkająca w Wiedniu. Mistrzyni prozy historycznej, której talent możemy podziwiać w powieści „Zapomnienie”. Książka ta, uhonorowana nagrodą Książka roku BBC Ukraine 2016, przedstawia los Wiaczesława Lipińskiego – ukraińskiego historyka o polskim pochodzeniu, filozofa i nieudanego polityka, uznawanego za założyciela monarchizmu ukraińskiego. Życie tego człowieka, ofiarującego siebie dla idei, pokazuje, jak łatwo dochodzi do utraty pamięci i jak dużo czasu i pracy potrzeba, by później odnaleźć własną tożsamość.

Tania Malarczuk, autor foto: Marcin Gaczkowski / Wrocławski Dom Literatury

Zdjęcie okładkowe: foto Agencja Wyborcza.pl

* Olena Kovalenko - Ukrainka mieszkająca w Warszawie. Absolwentka filologii ukraińskiej i historii, PhD. Żyje w czytaniu, podróżach i poznawaniu innych ludzi i kultur.

Więcej artykułów o książkach znajdziesz w Pasji Czytam.